Ο όρος «καπιταλισμός επιτήρησης» επινοήθηκε από τη Σοσάνα Ζούμποφ. Μέσα από ένα περιεκτικό βιβλίο (πάνω από 600 σελίδες) περιγράφει μια πραγματικότητα την οποία αντιμετωπίζουν δισεκατομμύρια άνθρωποι, συχνά εν αγνοία τους. Σκιαγραφεί μια αρνητική ουτοπία, η οποία στηρίζεται σε «μελλοντολογίες», όπως αυτές του Γιουβάλ Νόα Χαράρι, που παρά τη φιλοδοξία τους να «διαβάσουν» το μέλλον μέσα από τις σύγχρονες τεχνολογίες, παραμελούν τη συμβολή της επιστημολογίας, της φιλοσοφίας της ψυχοκοινωνιολογίας και γενικότερα των επιστημονικών κλάδων που διδάσκουν κριτική των επιστημονικών λόγων και κειμένων.
Οι ρίζες του ψηφιακού καπιταλισμού
Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχή, δηλαδή από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η Google είναι η εταιρεία που ανακάλυψε την αρχή του νέου καπιταλισμού. Η υποκείμενη ιδέα ήταν να «ιδιοποιηθεί την ανθρώπινη εμπειρία, χρησιμοποιώντας την ως πρώτη ύλη για να τη μετατρέψει σε δεδομένα συμπεριφοράς», τα οποία γίνονται εμπόρευμα. Αρχικά, η Google απλώς ανέλυσε δεδομένα σχετικά με τις κινήσεις των χρηστών στην πλατφόρμα της, για να δημιουργήσει αναζητήσεις προσαρμοσμένες στα ενδιαφέροντά τους. Ενδιαφέρεστε για κάτι; Τότε θα το κάνω να εμφανίζεται στην κορυφή των αναζητήσεών σας. Οι διαχειριστές της Google συνειδητοποίησαν ότι η παρακολούθηση αναζητήσεων τους επιτρέπει να κατανοούν τα ενδιαφέροντα των χρηστών και ως εκ τούτου, σε κάποιο βαθμό, να προβλέπουν τη μελλοντική τους συμπεριφορά.
Το βιβλίο της Ζούμποφ αφηγείται αυτή την ιστορία και εστιάζεται στη νέα καπιταλιστική «αναζήτηση» πόρων. Είναι εντυπωσιακό αλλά οι μηχανισμοί παρακολούθησης της δραστηριότητας των χρηστών στο διαδίκτυο, όπως τα cookies, προκάλεσαν αρχικά νομική και πολιτική αντίσταση. Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ το 1977 εξέδωσε μια απόφαση ότι μέσα από τα cookies καταργείται η ιδιωτικότητα του ατόμου γιατί ελέγχεται για εκείνο που πιστεύει, που σκέφτεται και που κατέχει. Ωστόσο οι εταιρείες ανέπτυξαν διάφορες στρατηγικές για να συνεχίσουν να εξάγουν δεδομένα ανεμπόδιστα. Για παράδειγμα, το Facebook δημιούργησε για πρώτη φορά το Beacon, ένα σύστημα διαφήμισης που επέτρεπε στους διαφημιζόμενους να παρακολουθούν τη δραστηριότητα των χρηστών. Εξάλλου στη νέα καπιταλιστική ρητορική, η ιδιωτικότητα πρέπει να πληρώνει ένα αντίτιμο των «δωρεάν» υπηρεσιών πληροφόρησης και σύνδεσης.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι ίδιες οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών στράφηκαν σε ιδιωτικές εταιρείες, όπως η Google, για πληροφορίες σχετικά με άτομα που κάνουν αναζητήσεις στο διαδίκτυο για την τρομοκρατία. Αυτό διευκόλυνε την κατάχρηση εξουσίας από ιδιωτικούς φορείς. Από εδώ ξεκινάει εκείνο που ορισμένοι μελετητές περιγράφουν ως επιστροφή σε φεουδαρχικά δόγματα. Η ουτοπία της Silicon Valley, σύμφωνα με τη Ζούμποφ, έκρυβε μια αντιδημοκρατική πολιτική ατζέντα, ενισχυμένη από τη συντριπτική εμπλοκή της οικονομικής ολιγαρχίας.
Η Ζούμποφ υποστήριξε ότι ο καπιταλισμός επιτήρησης όχι μόνο παραβιάζει την ιδιωτικότητα, αλλά απειλεί και το «δικαίωμα στο μέλλον». Το γεγονός ότι ενεργούμε κάτω από την επιρροή παράνομων δυνάμεων που λειτουργούν έξω από την επίγνωσή μας και μας επηρεάζουν, μας τροποποιούν και μας καθορίζουν τη συμπεριφορά μας, όλο αυτό καταργεί τα θεμελιώδη δικαιώματα της ατομικότητάς μας. Αν ο οικονομολόγος Καρλ Πολάνυι προέβλεψε ότι ο καπιταλισμός του βιομηχανικού πολιτισμού, αφημένος στην τύχη του, θα κατέστρεφε τη Γη, ο νέος καπιταλισμός του πολιτισμού της πληροφορίας, ισχυρίζεται η Ζούμποφ, «μπορεί να ευδοκιμήσει μόνο εις βάρος της ανθρώπινης φύσης, απειλώντας να καταστρέψει την ίδια μας την ανθρωπότητα».
Δεν ζούμε, θα πει η Ζούμποφ, τον ολοκληρωτισμό του εικοστού αιώνα που προέβλεψε η Χάνα Αρεντ, δηλαδή τον ολοκληρωτισμό της κρατικής βίας, αλλά είμαστε κοντά στον «Μεγάλο Αδελφό» του Οργουελ με μια διαφοροποίηση, η νέα εξουσία δεν επιδιώκει να καταλάβει τις ψυχές, αλλά μόνο να δημιουργήσει έσοδα από τη συμπεριφορά μας.
Απόστολος Αποστόλου - Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
Πηγή: efsyn.gr
Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχή, δηλαδή από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η Google είναι η εταιρεία που ανακάλυψε την αρχή του νέου καπιταλισμού. Η υποκείμενη ιδέα ήταν να «ιδιοποιηθεί την ανθρώπινη εμπειρία, χρησιμοποιώντας την ως πρώτη ύλη για να τη μετατρέψει σε δεδομένα συμπεριφοράς», τα οποία γίνονται εμπόρευμα. Αρχικά, η Google απλώς ανέλυσε δεδομένα σχετικά με τις κινήσεις των χρηστών στην πλατφόρμα της, για να δημιουργήσει αναζητήσεις προσαρμοσμένες στα ενδιαφέροντά τους. Ενδιαφέρεστε για κάτι; Τότε θα το κάνω να εμφανίζεται στην κορυφή των αναζητήσεών σας. Οι διαχειριστές της Google συνειδητοποίησαν ότι η παρακολούθηση αναζητήσεων τους επιτρέπει να κατανοούν τα ενδιαφέροντα των χρηστών και ως εκ τούτου, σε κάποιο βαθμό, να προβλέπουν τη μελλοντική τους συμπεριφορά.
Το βιβλίο της Ζούμποφ αφηγείται αυτή την ιστορία και εστιάζεται στη νέα καπιταλιστική «αναζήτηση» πόρων. Είναι εντυπωσιακό αλλά οι μηχανισμοί παρακολούθησης της δραστηριότητας των χρηστών στο διαδίκτυο, όπως τα cookies, προκάλεσαν αρχικά νομική και πολιτική αντίσταση. Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ το 1977 εξέδωσε μια απόφαση ότι μέσα από τα cookies καταργείται η ιδιωτικότητα του ατόμου γιατί ελέγχεται για εκείνο που πιστεύει, που σκέφτεται και που κατέχει. Ωστόσο οι εταιρείες ανέπτυξαν διάφορες στρατηγικές για να συνεχίσουν να εξάγουν δεδομένα ανεμπόδιστα. Για παράδειγμα, το Facebook δημιούργησε για πρώτη φορά το Beacon, ένα σύστημα διαφήμισης που επέτρεπε στους διαφημιζόμενους να παρακολουθούν τη δραστηριότητα των χρηστών. Εξάλλου στη νέα καπιταλιστική ρητορική, η ιδιωτικότητα πρέπει να πληρώνει ένα αντίτιμο των «δωρεάν» υπηρεσιών πληροφόρησης και σύνδεσης.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι ίδιες οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών στράφηκαν σε ιδιωτικές εταιρείες, όπως η Google, για πληροφορίες σχετικά με άτομα που κάνουν αναζητήσεις στο διαδίκτυο για την τρομοκρατία. Αυτό διευκόλυνε την κατάχρηση εξουσίας από ιδιωτικούς φορείς. Από εδώ ξεκινάει εκείνο που ορισμένοι μελετητές περιγράφουν ως επιστροφή σε φεουδαρχικά δόγματα. Η ουτοπία της Silicon Valley, σύμφωνα με τη Ζούμποφ, έκρυβε μια αντιδημοκρατική πολιτική ατζέντα, ενισχυμένη από τη συντριπτική εμπλοκή της οικονομικής ολιγαρχίας.
Η Ζούμποφ υποστήριξε ότι ο καπιταλισμός επιτήρησης όχι μόνο παραβιάζει την ιδιωτικότητα, αλλά απειλεί και το «δικαίωμα στο μέλλον». Το γεγονός ότι ενεργούμε κάτω από την επιρροή παράνομων δυνάμεων που λειτουργούν έξω από την επίγνωσή μας και μας επηρεάζουν, μας τροποποιούν και μας καθορίζουν τη συμπεριφορά μας, όλο αυτό καταργεί τα θεμελιώδη δικαιώματα της ατομικότητάς μας. Αν ο οικονομολόγος Καρλ Πολάνυι προέβλεψε ότι ο καπιταλισμός του βιομηχανικού πολιτισμού, αφημένος στην τύχη του, θα κατέστρεφε τη Γη, ο νέος καπιταλισμός του πολιτισμού της πληροφορίας, ισχυρίζεται η Ζούμποφ, «μπορεί να ευδοκιμήσει μόνο εις βάρος της ανθρώπινης φύσης, απειλώντας να καταστρέψει την ίδια μας την ανθρωπότητα».
Δεν ζούμε, θα πει η Ζούμποφ, τον ολοκληρωτισμό του εικοστού αιώνα που προέβλεψε η Χάνα Αρεντ, δηλαδή τον ολοκληρωτισμό της κρατικής βίας, αλλά είμαστε κοντά στον «Μεγάλο Αδελφό» του Οργουελ με μια διαφοροποίηση, η νέα εξουσία δεν επιδιώκει να καταλάβει τις ψυχές, αλλά μόνο να δημιουργήσει έσοδα από τη συμπεριφορά μας.
Απόστολος Αποστόλου - Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
Πηγή: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου