Καρναβαλικά

Το καρναβάλι, σημειώνει ο Μπαχτίν, δεν το παρακολουθείς - το ζεις. Ζεις με τους νόμους της καρναβαλικής ελευθερίας, της οικουμενικότητας και της παλλαϊκότητας αυτού, σε κατάσταση αναγέννησης και ανανέωσης του κόσμου. Στο καρναβάλι παίζει η ίδια η ζωή (η δεύτερη ζωή του λαού, η οργανωμένη επί της αρχής του γέλιου), μια γιορταστική ζωή. Η κάθε γιορτή είναι μια πολύ σημαντική πρωτομορφή της ανθρώπινης κουλτούρας. Δεν έχει σχέση με την ανάπαυλα τάχα· θεωρείται χυδαία μια τέτοια βιολογική ερμηνεία της γιορτής. Η γιορτή συνδέεται με τους ανώτερους σκοπούς της ύπαρξης, από τα ιδανικά δηλαδή (ισότητα, ευθυμία και άλλα νηπενθή).

Μασκαράδες χωρίς μάσκα

Δεν χρειάζεται να έρθουν οι μέρες της Αποκριάς για να παρελάσουν κάποιοι ως μασκαράδες. Οι μασκαράδες, οι αληθινοί, έχουν το προνόμιο να παρελαύνουν συχνά κι ας νομίζουν ότι περνούν απαρατήρητοι. Η μάσκα που φορούν είναι αόρατη. Φαίνεται στον λόγο τους, στην κίνηση του χεριού και του σώματος, στην υποτιθέμενη πρακτική και θεωρία, στο τάχα μου ενδιαφέρον.

Το όραμά μας και το όραμά τους

Βρισκόμαστε δυόμισι χρόνια μετά την ήττα του 2015 και τη βίαιη προσαρμογή της κυβέρνησης σε μια ευρωπαϊκή πραγματικότητα δικτατορίας των αγορών και ίσως θα ήταν χρήσιμο να εξετάσουμε όχι μόνο το κυβερνητικό αφήγημα περί εξόδου από την επιτροπεία, αλλά και την κατάσταση που επικρατεί στους πολίτες και στην κοινωνία.

Περιφράξεις

Σε μια διαδικασία που διήρκεσε από τον 16ο μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, οι μεγαλοϊδιοκτήτες γης που ήλεγχαν το βρετανικό Κοινοβούλιο, κατόρθωσαν, μέσω των διαδοχικών νόμων «Περί περιφράξεων», να κατοχυρώσουν θεσμικά την κατοχή τεράστιων εκτάσεων γης, τις οποίες εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο. Οι αποκαλούμενοι «εκσυγχρονιστές γαιοκτήμονες» εισήγαγαν αρκετές καλλιεργητικές καινοτομίες, νέα εργαλεία, τη χρήση λιπασμάτων και καλύτερα οργανωμένη κτηνοτροφία.

O πολίτης με αναπηρία ως υποκείμενο δικαιωμάτων

Η έννοια της «ιδιότητας του πολίτη» αποτέλεσε και αποτελεί αντικείμενο συζήτησης στο ακαδημαϊκό και πολιτικό πεδίο. Το πώς εκλαμβάνεται η έννοια της ιδιότητας του πολίτη, δηλαδή το ποιος συνυπολογίζεται ως μέλος της κοινότητας, το τι δικαιούνται τα μέλη της κοινότητας και το πώς τέτοια αιτήματα για αναγνώριση και αναδιανομή μπορούν να ανακινηθούν και να κριθούν, συνιστούν κοινωνική διεργασία χρονοβόρα και επίπονη, αλλά συγχρόνως και ανάγκη επιτακτική.

Αναζητώντας την ευτυχία

Το ζήτημα της ευτυχίας και πώς να την αποκτήσουμε. Να ένα από τα λίγα θέματα που απασχολεί όλους μας. Εχουμε περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας σκεπτόμενοι πώς να την αποκτήσουμε. Δύσκολα θα μπορούσαμε να βρούμε ένα περιοδικό χωρίς ιστορίες για την ευτυχία και πώς να τη βρούμε. Η λέξη «ευτυχία» παντού.

Και φυσικά οι έμποροι πήραν το μήνυμα. Ξαφνικά φάνηκε ότι η απάντηση στο αίνιγμα της ευτυχίας που είχε απασχολήσει φιλοσόφους για χιλιετίες λύθηκε -μπορούμε να την πάρουμε από το εμπορικό κέντρο.

Αυτός, αυτή και «τα λοιπά»

Ημουν σε κατάσταση σοκ. Σοκ κανονικό. Απ' αυτά που παθαίνεις και τα παίζεις κανονικότατα. Που ψάχνεσαι και δεν βρίσκεσαι. Που χρειάζεσαι μια επανάσταση επιτόπια (χρονικά, όχι χωρικά) για να 'ρθεις να στανιάρεις. Βλέπεις, μέχρι τότε, συναντούσα μόνο εκπροσώπους του συστήματος.

Αυτός, όμως, ήταν το Σύστημα το ίδιο. Ηταν το πρόσωπο του Κεφαλαίου αυτοπροσώπως. Εγώ για μια συνέντευξη Τύπου πήγα. Πού να 'ξερα!

Εχει μέλλον ο καπιταλισμός;

Το πνεύμα του καπιταλισμού, στις πιο πρόσφατες μεταμορφώσεις του, φαίνεται να απαιτεί να υποταχθούν τα πάντα στην εμπορευματική μορφή: εξωτερική φύση, ανθρώπινη φύση, βιολογία, βιόσφαιρα, νοημοσύνη (συμπεριλαμβανομένων των αντικειμενικών εκδηλώσεων του πνεύματος).

Χρήμα και αγορά αποκτούν τα πρωτεία ακόμη και σε σχέση με την επιχείρηση: η δημιουργική καταστροφή συντελείται στο χρηματιστήριο. Κατά συνέπεια, όλα όσα μέχρι τώρα αντιστέκονταν (για λόγους ιστορικούς, ανθρωπολογικούς, πολιτικούς και ηθικούς) σε αυτή την απορρόφηση-καθυπόταξη θα σαρωθούν.

Προς τα πού πάει η ποίηση;

Να άλλη μια ερώτηση στην οποία δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε. Είναι ορισμένοι που πιστεύουν ότι η ποίηση, αφού ολοκλήρωσε τον ιστορικό της κύκλο, σήμερα κατευθύνεται «προς την πρόζα», προς περισσότερο ανοιχτές φόρμες, προς έναν τύπο περισσότερης συνομιλίας, που γεννήθηκε από την επιθυμία να καθορίσει έναν τύπο επικοινωνίας του ποιητή με το κοινό του, όμοιο μ’ εκείνο που ήταν στην αρχή, όταν η ποίηση ήταν μια αφήγηση από τα ίδια τα χείλη του ποιητή, σύμφωνα με ρυθμούς και παρηχήσεις που έβαζαν μαζί ήχο και μνήμη, αρμονία και νόημα.

O Eνγκελς, οι εργάτες, η ανάπτυξη

Για να δούμε πώς ζούσαν οι εργάτες στην προβιομηχανική Αγγλία. Περιγράφει ο Φρίντριχ Ενγκελς:

«Οι εργάτες είχαν μια ολότελα ανεκτή ύπαρξη και ζούσαν μια ζωή τίμια και ήρεμη, με σεβασμό και αξιοπρέπεια· η υλική τους κατάσταση ήταν πολύ καλύτερη εκείνης των επιγόνων τους· δεν είχαν ανάγκη να σκοτώνονται στη δουλειά, δεν εργάζονταν περισσότερο από όσο ήθελαν -και όμως κέρδιζαν αυτά που χρειάζονταν, είχαν ελεύθερο χρόνο για να δουλεύουν όπως επιθυμούσαν στον κήπο ή το χωράφι τους, εργασία που ήταν ξεκούραστη γι' αυτούς και μπορούσαν, επιπλέον, να διασκεδάζουν και να παίζουν με τους γείτονές τους· και όλα αυτά τα παιχνίδια (τσούνια, σ.σ.: πρόδρομος του μπόουλινγκ, μπάλα) συνέβαλλαν στη διατήρηση της υγείας τους και στη σωματική τους ανάπτυξη.

Η εμμονή των ξεπεσμένων πολιτικών

Εντυπωσιάζει η εμμονή ξοφλημένων πολιτικών προσωπικοτήτων να παραμένουν στα φώτα της δημοσιότητας, με έκδηλη τάχα αγωνία για το μέλλον του τόπου, με σχέδια για εθνική ανάταξη (δεν ντρέπονται), με ριζοσπαστικές δήθεν προτάσεις για την προοπτική της νέας γενιάς και... τρεις λαλούν και δυο χορεύουν.

Κεντροδεξιοί ή κεντροαριστεροί, βαρύγδουποι, στωμύλοι, αρχιερείς της ηθικής (βρε τους μπαγάσηδες), συνομαδώνονται αίφνης (γιατί ως μονάδες είναι κενοί) και εκστομίζουν διάφορα για τους νέους, είτε φοιτητές είναι αυτοί, είτε άνεργοι, είτε πειναλέοι επιχειρηματίες που έπεσαν έξω, είτε αγρότες.

Δυο χιλιάδες χρόνια δούλοι... μέχρι το μεδούλι

Η άποψη της Αννας Βαγενά ότι 99 χρόνια εκχώρησης της εθνικής κυριαρχίας δεν είναι δα και το τέλος του κόσμου, δεν διεκδικεί εύσημα πρωτοτυπίας. Σε διαφορετικές μορφές η ίδια έκφραση διατυπώνεται από εκατοντάδες Ελληνες πολιτικούς και κυβερνώντες από τα χρόνια της... ρωμαϊκής αυτοκρατορίας 

Tη σκλάβα σκέψη σου, σκλάβα δετή, σου τηνε πλάσανε οι Δυνατοί 

Κώστας Βάρναλης

Γερούν γερά, σπάστου τον τσαμπουκά» (Λιαρόπουλος). «Ελπίζω το ΔΝΤ να αντέξει γερά απέναντι στην Ελλάδα» (Παπαδημητρίου). «Μέρκελ τράβα την πρίζα, ούτε ένα ευρώ στα λαμόγια» (Τζήμερος).

Το ανθολόγιο της υποτέλειας απέναντι στην οικονομική κυριαρχία ξένων δυνάμεων εμπλουτίζεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Από ανθρώπους που τάσσονται ανοιχτά στο πλευρό των δανειστών μέχρι αυτούς που εμφανίζονται διατεθειμένοι να ανεχτούν έναν αιώνα ξένης κηδεμονίας προκειμένου να διασώσουν το ευρώ, η λίστα δεν σταματά να διευρύνεται. Και η αφετηρία της δεν βρίσκεται στα χρόνια του μνημονίου αλλά χάνεται στα βάθη των αιώνων.

Η ερημοποίηση σαρώνει την Κίνα

Η αλματώδης ερημοποίηση στην Κίνα, που καταπίνει χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα παραγωγικού εδάφους κάθε χρόνο, έχει καταστεί μια γιγαντιαία πρόκληση πρωτοφανών διαστάσεων.

Το ποσοστό της ερημοποίησης αυξήθηκε σε όλο το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα στερώντας από τους αγρότες τη δυνατότητα παραγωγής τροφίμων και εκτοπίζοντας ανθρώπους από τα σπίτια τους.

Και παρόλο που η τάση αυτή έχει σταθεροποιηθεί, η κατάσταση παραμένει πολύ σοβαρή.

Περισσότερο από το ένα τέταρτο του συνόλου της χώρας έχει πλέον υποβαθμιστεί ή μετατρέπεται σε έρημο εξαιτίας της υπερβόσκησης από τα ζώα, από τις καλλιέργειες, από την υπερβολική χρήση νερού και τις αλλαγές του κλίματος.

Μόνο η έρημος Γκόμπι καταβροχθίζει 3.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα χορτολιβαδικών εκτάσεων κάθε χρόνο.

Γίνεται ο κομμουνισμός;

Δεν έχει περάσει πολύ καιρός που ο Γ. Κατρούγκαλος, σε μια δύσκολη για τον ίδιο δημόσια περίσταση, ισχυρίστηκε πως κι αυτός, στο κάτω κάτω, κομμουνιστής είναι, έστω κι αν εξαναγκάζεται να κάνει τα όσα κάνει.

Τα χάχανα που ακούστηκαν από το κοινό δεν θα έπρεπε να θεωρηθούν επιχείρημα εναντίον της πραγματολογικής αξίας της δήλωσής του – κάλλιστα θα μπορούσε να είναι στημένα, υποβολιμαία και «ανέντιμα».

Βέβαια, η ασφαλιστική πολιτική του, την οποία το ρεπορτάζ της «Εφ.Συν.» ονομάζει σφαγή των «μικρών ανθρώπων», δύσκολα θυμίζει κομμουνισμό. Αλλά, είπαμε, είναι ο εξαναγκασμός, μαζί με την ηθική της ευθύνης, σε αντίθεση με την αριστερίστικη ηθική της πεποίθησης, που εξηγεί την απόκλιση.

Ο άνθρωπος που ήθελε να με δαγκώσει

Δίπλα μου, στο μπαρ, καθόταν ένας σοβαρός και αξιοπρεπής άνθρωπος, ντυμένος στην πένα. Φαινόταν να ταξιδεύει στον κόσμο του και να μην ήθελε κουβέντα. Σκέφτηκα πως ήταν αρκετά μεγάλος για να έχει κάποια ερωτική απογοήτευση και αν είχε, στην ηλικία του, θα έπρεπε να την είχε συνηθίσει, δεν έδειχνε να έχει κάποιο πένθος, ίσως να ονειροπολούσε ή, αν ήταν ποιητής, μπορεί να έγραφε κάποιο στίχο στο μυαλό του.

Ο,τι και να ήταν, σκέφτηκα, στο τρίτο ποτήρι θα μου πιάσει κουβέντα, όπως λέει και η μεγάλη εγκυκλοπαίδεια οίνων και οινοπνευμάτων (εκδόσεις Σούρα, Νεμέα). Και όντως στο τρίτο ποτήρι απευθύνθηκε σε εμένα με ευγενικό αλλά επιθετικό τρόπο: «Κύριε Κοροβέση, αν δεν σεβόμουν την ιστορία σας, θα σας είχα δαγκάσει». Του απάντησα με ειλικρίνεια για να τον προφυλάξω:

Οστρακισμός στους γλωσσικά χυδαίους

Εχει τεράστιο κοινωνιολογικό άμα τε και γλωσσικό ενδιαφέρον (λαογραφικό, φιλοσοφικό και λοιπά) η φρασεολογία των Ελλήνων πολιτικών όταν συνεδριάζει για κρίσιμα εθνικά θέματα η Βουλή των Ελλήνων.

Αντιγράφω: παλλόμενα πέη (τι ποιητικός οίστρος), κυβέρνηση στα τέσσερα (αηδιαστικός και χυδαίος σεξισμός), τσουτσούνες (προσωνυμιακή σμίκρυνση των παλλόμενων πεών), αλητάμπουρες (χαμαιτυπική συνταγματική έκφραση). Και άλλα. Δεν έχει σημασία.

Δεν είναι η πρώτη φορά. Ούτε και θα είναι η τελευταία. Αυτό είναι το επίπεδο της ρημαγμένης χώρας. Τα ‘χουμε ξαναπεί. Δεν χρειαζόμαστε ρήτορες, στρωτά και συνετά ελληνικά θέλουμε να ακούσουμε. Πού τέτοια τύχη...

Πώς να κοιμηθώ;

Εχω ξενυχτήσει βλέποντας ειδήσεις και ενημερωτικές εκπομπές και αύριο πρέπει να ξυπνήσω νωρίς. Οπως κάθε ημέρα, όπως ο περισσότερος κόσμος. Κι ας έχω κοιμηθεί πολύ αργά.

Ατιμο το επάγγελμά μας. Ξενύχτηδες της ανάγκης, ώσπου κι αυτή γίνεται δεύτερη φύση. Συχνά τρέμω μήπως ο βομβαρδισμός των εικόνων του πόνου που δεχόμαστε κάθε μέρα μας κάνει μηχανές, μη ανθρώπους. Μήπως συνηθίσουμε στην ασχήμια και πια τίποτα δεν μπορεί να μας ξυπνήσει.

Κι ύστερα περνά μπροστά από τα μάτια μου μια εικόνα, το βλέμμα ενός παιδιού που παίζει με κάτι έξω από μια λασπωμένη σκηνή. Και ενώ κάνω προβολές στη δική μου ζωή, πώς ήμουν κι εγώ σ’ αυτή την ηλικία, αναρωτιέμαι πώς θα ήταν αν…

Γενναιότητα και καρικατούρες

Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία η γενναιότητα ήταν μία από τις κύριες αρετές, πλάι στη δικαιοσύνη, την εντιμότητα και τη σοφία. Σήμερα συχνά συνδυάζεται με εικόνες καρικατούρας, όπως ο James Bond ή ο Rambo, άρα και στη βία, στην καταστροφή, στην άκρατη εκδήλωση της εξουσίας.

Δεν είναι εξάλλου περίεργο αν όσοι μιλούν για ελευθερία και ισότητα αισθάνονται μια φυσιολογική έξαρση όταν κρίνουν τη γενναιότητα ως ένα θετικό και θαυμαστό χαρακτηριστικό.

Θα πρέπει όμως να υπενθυμίσουμε ότι οι αρχαίες ελληνικές αρετές ήταν εκδηλώσεις λογικής, και όχι ενστικτώδεις τάσεις και βέβαια όχι εκφράσεις απλής και καθαρής φυσικής δύναμης.

Ο μονόλογος του μέρμηγκα*

Νιώθω να ’χω μια τρύπα στο κεφάλι μου. Το καλοκαίρι γίνεται λίμνη με ψάρια και τον χειμώνα γεμίζει εξόριστα μυρμήγκια. Ξέρετε, αυτά που δεν πολυδούλευαν το καλοκαίρι. Που προτίμησαν να δουν ένα ηλιοβασίλεμα και μια ανατολή, από το να κουβαλάνε αενάως καρπούς και σπόρους. Και τον χειμώνα, όμως, δεν κάθονται ήσυχα. Γυρνοβολάνε στο κεφάλι μου και με ζαλίζουν.

Δεν χαμπαριάζουν ούτε από προγράμματα ούτε από κανόνες. Εχουν φτιάξει τη δική τους Κριστιάνια (όταν ήταν στις δόξες της, όχι τώρα). Δεν έχουν ηγέτες, δεν θέλουν σωτήρες και μου τριβελίζουν το μυαλό συνέχεια με μακροσκελείς μονολόγους: «Αλίμονο σ’ αυτούς που έχουν ανάγκη από πρότυπα. Αυτή η κοινωνία είναι σάπια, ανόητη, γκροτέσκα, απάνθρωπη. Πάντα έτσι ήταν η κοινωνία. Δεν υπήρξε ποτέ αθώα...

Οι πολλοί, ωσεί παρόντες...

Aγνωστο παραμένει ακόμη εάν ο φόβος μας μπροστά στην ελευθερία είναι εγγενής ή εάν προέρχεται από το βάρος της ευθύνης που προκύπτει από τις κοινωνικές σχέσεις και τη διοίκηση της Πολιτείας.

Κάτι, πάντως, μας κρατά δέσμιους γιατί, ενώ βλέπουμε την αθλιότητα γύρω μας, δεν εκπλησσόμεθα, δεν εξοργιζόμαστε, δεν αντιδράμε, δεν προσπαθούμε να την απαλείψουμε· οι πιο πολλοί, εννοείται, διότι υπάρχουν και μερικοί που προσπαθούν με όποιες λίγες δυνάμεις έχουν (ψυχικές και πνευματικές) να μας ξυπνήσουν από την αδράνεια, την αδιαφορία, την απάθεια, έννοιες οιονεί εγκληματικές.