Ο καπιταλισμός και το σόι του

Μεγάλη συζήτηση γίνεται σχετικά με τις προοπτικές του κόσμου μετά την επιδημία. «Τίποτε δεν θα είναι το ίδιο», ισχυρίζονται πολλοί. Για καλό ή για κακό, κάτι πολύ νέο ξημερώνει.

Νομίζω πως οι προβλέψεις αυτές θα αστοχήσουν. Φοβάμαι πως ο κόσμος, μετά τον κορονοϊό, θα είναι ίδιος με αυτόν που αφήσαμε και –αν δεν γίνουν πολλά– χειρότερος σε ό,τι αφορά την επίταση των κακών του χαρακτηριστικών. Δεν ξεχνώ, άλλωστε, πως χαρμόσυνες προβλέψεις για το «τέλος του νεοφιλελευθερισμού» ακούστηκαν και το 2008.

Ολική αναισθησία

Είτε είμαστε φορείς είτε όχι, είτε νοσούμε είτε όχι, φαίνεται ότι ο COVID-19 έχει βαλθεί να νεκρώσει μία προς μία τις αισθήσεις μας. Και μέσω της νέκρωσης των αισθήσεων να μας αποκόψει από τη γνώση, από την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, το περιβάλλον, τον εαυτό μας με την εμπειρία. Και το κάνει αυτό ο κορονοϊός όχι μόνο ως βιολογικός εισβολέας στα σώματά μας, αλλά και ως αόρατος κοινωνικός ολετήρας. Aκόμη και ως οικονομικός και πολιτικός μετασχηματιστής.

Αν το καλοσκεφτείτε, ήδη συμβαίνει. Για την όσφρηση θα το έχετε ήδη ακούσει πως η ανοσμία έχει πάρει τη θέση της ανάμεσα στα ύποπτα συμπτώματα νόσησης. Αλλά και χωρίς νόσηση, το γεγονός ότι για εκατομμύρια ανθρώπους μια μάσκα χάρτινη ή πάνινη αποκλείει κάθε μυρωδιά πλην του χνότου τους, καταλήγει σε μια κοινωνική ανοσμία. Οι άνθρωποι δεν μυρίζουν άλλον πέραν του εαυτού τους, της αιθανόλης του αντισηπτικού τους και της χλωρίνης που επιτίθεται στα ρουθούνια τους.

Ο πάτος κι ο απόπατος

Πάντα είχα την απορία πότε πραγματικά πιάνει κανείς πάτο. Ποιο είναι το μέτρο του πάτου; Τι κάνουν όσοι αναγκάζονται να ξύσουν τον πάτο του βαρελιού; Και γιατί να τον ξύσουν; Για να πετάξουν ή για να τραφούν από το βδελυρό κατακάθι του; Κι αν το βαρέλι κορονοϊός,δεν έχει πάτο, τι συμβαίνει; Πού καταλήγεις όταν πέσεις σ’ ένα βαρέλι χωρίς πάτο; Και για τι είδους βαρέλι μιλάμε; Βαρέλι πετρελαίου, των 158,987295 λίτρων, που αποτελεί το απόλυτο μέτρο του υδρογονανθρακούχου οικονομικού μας πολιτισμού; Ή θα επινοήσουμε άλλο βαρέλι, πράσινο, που θα αντιστοιχεί στην καθαρή ενεργειακή μας εποχή; Μήπως μας ταιριάζει ένα βαρέλι εξ ορισμού άπατο, αλλά και ασκεπές, που να αντιστοιχεί στο άπειρο της αλγοριθμικής οικονομίας; Αλλά τι διάολο βαρέλι θα είναι αυτό, δίχως καπάκι και δίχως πάτο; Μήπως θα ‘ναι η σκουληκότρυπα που θα μας βγάλει από τα σκατά που κολυμπάμε σήμερα, σε ένα άλλο παράλληλο σύμπαν, χωρίς πανδημίες, κρίσεις, απανθρωπιά και υποκρισία; Και γιατί σε άλλους αρέσει να κολυμπάνε στα άπατα κι άλλοι τρέμουν στην ιδέα να καταλήξουν στον πάτο της θάλασσας, που τελικά δεν έχει άπατα;

Νεοφιλελευθερισμός: Ο καπιταλισμός της παρακμής και η δημόσια υγεία

«Αν υπάρξουν απολύσεις γιατρών στον ΕΟΠΥ, σας παρακαλώ αυτό δεν θέλω να το χρεωθεί η τρόικα, δεν θέλω να μου παίρνει την δόξα ο Τόμσεν για τα αυτονόητα. Οι αποφάσεις είναι δικές μου» (Άδωνις Γεωργιάδης, 13/11/2013)

Περικοπές δαπανών υγείας στην ΕΕ

Αυτό που αποδεικνύεται με την κρίση πανδημίας του κορονοϊού είναι ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να προσφέρει τα στοιχειώδη που να εξασφαλίζουν το δικαίωμα στην ζωή των πολιτών ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης.

Κουκλοθέατρο συμφερόντων

Είναι αδιαμφισβήτητο. Στις μέρες μας δεν υπάρχουν ομάδες με την έννοια που τις αντιλαμβάνεται ο απλός κόσμος. Υπάρχουν επιχειρηματίες που έχουν αποκτήσει ομάδες. Εφοπλιστές, μιντιάρχες, προνομιούχοι άνθρωποι της «ελίτ», οι οποίοι προσδοκούν περισσότερα οφέλη στη μεγάλη εικόνα των επιχειρηματικών τους σκοπών. Εμμεσα ή άμεσα. Στην τσέπη πρωτίστως, αλλά και στο «εγώ». Στην υστεροφημία τους.

...Και στο τέλος νικάει το ΔΝΤ!

Λατινική Αμερική: οι Μεσσίες αποδείχθηκαν και ανίκανοι και διεφθαρμένοι ● Οι πολυδιαφημισμένοι ως καλοί και έμπειροι «μάνατζερ», που ήρθαν «καβάλα στο άλογο» και θα έβαζαν τις χώρες τους σε τάξη διοικώντας τες σαν επιχειρήσεις ύστερα από χρόνια «διαφθοράς» και «κακοδιαχείρισης» από τις «λαϊκιστικές» κυβερνήσεις, εγκαταλείπουν άρον άρον παραδίνοντας ξανά καμένη γη...

«Περισσότερο ίσως από τις περισσότερες αλλαγές προσώπων στο προεδρικό αξίωμα, ο θρίαμβος του Μάκρι θα εγκαινιάσει μια νέα εποχή για τη χώρα και ενδεχομένως για τη Λατινική Αμερική στο σύνολό της».

Ηταν Νοέμβριος του 2015 όταν το περιοδικό Economist, η ναυαρχίδα του καπιταλισμού, καλωσόριζε τη νίκη του δεξιού Μαουρίσιο Μάκρι στην Αργεντινή με ένα άρθρο γνώμης με τον πανηγυρικό τίτλο «Το τέλος του λαϊκισμού».

Το αδιέξοδο του καπιταλιστικού μοντέλου «ανάπτυξης»[1], τα χρηματοοικονομικά και οικολογικά χρέη

Η ελληνική κρίση που βιώνουμε εδώ και μια δεκαετία, είναι η «εξτρέμ» έκφραση της παγκόσμιας κρίσης, στην οποία βρίσκεται το καπιταλιστικό σύστημα υπό την ηγεσία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.

Η σχέση πραγματικών αξιών(πρώτες ύλες, πηγές ενέργειας, καταναλωτικά προϊόντα, υπηρεσίες κ.λπ.) προς χρηματικές αξίες(διάφορες μορφές χρήματος-χάρτινες ή ηλεκτρονικές- που κυκλοφορούν από τους κατέχοντες) είναι τουλάχιστον 1:10(πολλές εκτιμήσεις την ανεβάζουν στο 1:15 ή 1:17).

Υπάρχει δηλαδή μια χρηματοπιστωτική φούσκα διογκωμένη, τουλάχιστον κατά 10 φορές. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να έχουν αυξηθεί υπέρμετρα οι σημερινές χρηματικές περιουσίες της ελίτ, που αποτελεί το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού[2].

Αυτή η ελίτ, διακινώντας και δανείζοντας αυτόν τον τεράστιο χρηματικό όγκο,.μπορεί και ελέγχει την «ευημερία» του υπόλοιπου 99%. Αυτό είναι δυνατόν, γιατί έχει καταφέρει να εξαρτήσει από αυτό το χρήμα την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού[3].

«Κόκκινη από ζωή ή κόκκινη από θάνατο»;

500 Κροίσοι, το 0,000066% του παγκόσμιου πληθυσμού, με πλούτη τρεις φορές περισσότερα από το ΑΕΠ των 65 χωρών της Αφρικής και των 1,3 δις κατοίκων…

Το 2019 ήταν ακόμα μια χρονιά που 15.000 παιδιά κάτω των 5 ετών συνέχιζαν να πεθαίνουν κάθε μέρα (κάθε μέρα…) λόγω της φτώχειας και έλλειψης στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας.

Το 2019 ήταν ακόμα μια χρονιά που δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι συνέχιζαν να εκτοπίζονται κάθε μέρα από τον τόπο τους εξαιτίας του πολέμου, των διώξεων και της ανέχειας, με τους μετανάστες να ξεπερνούν πλέον παγκοσμίως τα 270 εκατομμύρια.

Το 2019 ήταν ακόμα μια χρονιά που στις ουρές της ανεργίας πετάχτηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι. Πάνω από 200 εκατομμύρια υπολογίζονταν στην αρχή του έτους οι ολοκληρωτικά άνεργοι στον κόσμο.

Το 2019 ήταν μια ακόμα χρονιά που η ακραία φτώχεια (την υπολογίζουν στο 1,9 δολάρια την ημέρα….) «κατάπιε» 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους.

Στο κατώφλι του 2020: Κι όμως, κινείται …

Η βαθιά καπιταλιστική κρίση, το σύνδρομο του «Τιτανικού», το νέο κύμα αγώνων και εξεγέρσεων και η κομμουνιστική ελπίδα

«Οι αγορές ετοιμάζονται να υποδεχθούν το 2020 σε κλίμα γενικευμένης ευφορίας. Δεν θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά τα πράγματα, αφού είδαν την τελευταία δεκαετία τις παγκόσμιες μετοχές να προσθέτουν 25 τρισ. δολάρια στην αξία τους», έγραψε το πρακτορείο Reuters. Το 2019 ήταν άκρως προσοδοφόρα χρονιά για τους μεγιστάνες. Σύμφωνα με το Bloomberg, οι 500 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη αύξησαν την περιουσία τους κατά 25% (+1,2 τρισ.), φτάνοντας τα 5,9 τρισ. δολάρια. Η κλεμμένη υπεραξία των δισεκατομμυρίων του πλανήτη παχαίνει τους λογαριασμούς των δισεκατομμυριούχων.

Η σαγήνη του ψέματος

Στο πολιτικό μας σύστημα ο πρωθυπουργός είναι ο πιο ισχυρός Ελληνας. Οποιος ενδιαφέρεται για τον τόπο περιμένει να ακούσει τις ομιλίες του, παρακολουθεί τις δημόσιες τοποθετήσεις του, έχει καθήκον να σχολιάζει τις επιλογές του και να αναρωτιέται για την αποτελεσματικότητά τους κ.λπ.

Βέβαια, όπως γίνεται σε κάθε χώρα σήμερα, κανένας πρωθυπουργός δεν είναι μόνος του. Το έργο του και οι επιλογές του στηρίζονται από αρκετούς –για να μην πω εκατοντάδες έμμισθους και εθελοντές– συμβούλους, μυστικοσυμβούλους, παρασυμβούλους και λοιπούς συγγενείς. Ετσι γινόταν, έτσι γίνεται.

Μια συναρπαστική εποχή έρχεται

Κατά τον Μαρξ, βασική αρχή του καπιταλισμού είναι η παραγωγή υπεραξίας. Ολα τα εμπορεύματα ανταλλάσσονται στην αξία τους εκτός από ένα: την εργασία. Η εργασία υποαμείβεται. Προκύπτει έτσι υπερεργασία, δηλαδή ένα μέρος της εργασίας μένει απλήρωτο.

Εξ ου και η υπεραξία που καρπώνεται ο καπιταλιστής, ατομικός ή συλλογικός μικρή η διαφορά. Το ανέδειξε η σχετικά πρόσφατη ιστορία του κρατικού καπιταλισμού (ΕΣΣΔ, Κίνα).

Ολα αυτά είναι λίγο-πολύ γνωστά. Αυτό όμως που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον σ’ αυτήν την ανάλυση, και νομίζω ότι δεν έχει προσεχθεί αρκετά, είναι ότι χωρίς εργασία δεν υπάρχει υπερεργασία, κατά συνέπεια ούτε και υπεραξία, δηλαδή ούτε κέρδος. Και καπιταλισμός χωρίς κέρδος δεν υπάρχει.

Όσο υπάρχει καπιταλισμός θα βγαίνουν Τζόκερ

Η υιοθέτηση της περσόνας του πλέον συζητημένου χαρακτήρα του σινεμά τα τελευταία χρόνια από την alt-right δεν καθιστά το ίδιο το φιλμ στρατευμένη τέχνη υπέρ της. Ταυτόχρονα, παρά το ότι οι incels (involuntary celibates, όσοι κατηγορούν τις γυναίκες για την σεξουαλική απραγία τους) την υμνούν, και συχνά ο αριστεροί και οι αριστερές την κατηγορούν για το άλογο εξεγερσιακό χάος που προκαλείται από δολοφονίες, η ταινία μάλλον αποτελεί μικρογραφία των πολιτικών αδυνατοτήτων της εποχής μας.

Θα βγει ψήφισμα για τα εγκλήματα του καπιταλισμού;

Εξεπλάγη δυσάρεστα (κακώς) ο τέως υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος με το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου το οποίο ταυτίζει τον ναζισμό με τον κομμουνισμό.

Όπως αναφέρεται στο ψήφισμα, «το ναζιστικό και το κομμουνιστικό καθεστώς διέπραξαν μαζικούς φόνους, γενοκτονία και εκτοπίσεις και προκάλεσαν μια άνευ προηγουμένου στην ιστορία της ανθρωπότητας απώλεια ανθρώπινων ζωών και στέρηση ελευθερίας», και υπενθυμίζει το εξαιρετικά ειδεχθές έγκλημα του Ολοκαυτώματος που διέπραξε το ναζιστικό καθεστώς· καταδικάζει απερίφραστα «τις επιθετικές πράξεις, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τις μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από το ναζιστικό, το κομμουνιστικό και τα λοιπά ολοκληρωτικά καθεστώτα».

Τελικά, όντως μας ψεκάζουν…

Αξεπέραστη περίπτωση εθελοντικής διάσωσης τράπεζας, στην ταινία του Φρανκ Κάπρα «Μια υπέροχη ζωή» (1946). Εκεί να δείτε ψεκασμένους..

Το πρόβλημα με τις κρίσεις και τους -φαύλους, ομαλούς ή ανώμαλους- κύκλους τους είναι ότι τα θύματά τους, όσα τουλάχιστον παραμένουν ζωντανά, πλήττονται από το σύνδρομο της Ωραίας Κοιμωμένης. Ξυπνούν και δεν θυμούνται τίποτα. Δεν θυμούνται πώς ξεκίνησαν όλα. Ποιος τους σβούριξε τη ροπαλιά που τους έριξε ξερούς; Ποιος τους χτύπησε την παραμύθα στη φλέβα και τους βύθισε στον μεγάλο ύπνο;

Η αποτυχία του καπιταλισμού

Για μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής μου καταφερόμουν εναντίον του «επιχειρηματικού καπιταλισμού», του «καταναλωτικού καπιταλισμού» και του «πελατειακού καπιταλισμού». Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να αντιληφθώ ότι το πρόβλημα δεν είναι το επίθετο, αλλά το ουσιαστικό. Ενώ ορισμένα πρόσωπα απέρριψαν γρήγορα και με χαρά τον καπιταλισμό, εγώ το έκανα αργά και με επιφυλάξεις.

Μέρος της αιτίας ήταν το ότι δεν έβλεπα μια σαφή εναλλακτική λύση. Διαφορετικά από ορισμένους αντικαπιταλιστές, εγώ ποτέ δεν ενθουσιάστηκα με τον κρατικό κομμουνισμό. Ενιωθα αμήχανα και με το «θρησκευτικό status» του καπιταλισμού. Το να πει κανείς ότι «ο καπιταλισμός αποτυγχάνει» στον 21ο αιώνα είναι σαν να έλεγε «ο Θεός πέθανε» στον 19ο αιώνα· είναι η μεγαλύτερη βλασφημία. Προϋποθέτει ένα βαθμό πεποίθησης που δεν διέθετα. Δεδομένου όμως του ότι μεγάλωσα, κατέληξα να αναγνωρίσω δύο πράγματα.

Γιατί χειροτερεύει η ζωή μας;

Οπως γράφει ο Σλαβόι Ζίζεκ, τη δεκαετία του 1990 κυκλοφόρησε στη Γερμανία η φήμη σύμφωνα με την οποία ο Γκορμπατσόφ στη διάρκεια ενός ταξιδιού του στο Βερολίνο επισκέφθηκε αιφνιδιαστικά τον πρώην καγκελάριο Βίλι Μπράντ. Ωστόσο, όταν ο Γκορμπατσόφ έφτασε στο σπίτι του, ο Μπραντ αρνήθηκε να τον δει.

Αργότερα ο Μπραντ εξήγησε τον λόγο. Δεν συγχώρεσε ποτέ τον Γκορμπατσόφ που επέτρεψε τη διάλυση του κομμουνιστικού μπλοκ, όχι επειδή πίστευε μυστικά στον σοβιετικό κομμουνισμό, αλλά επειδή είχε πλήρη επίγνωση ότι η εξαφάνιση του σοβιετικού μπλοκ θα συνεπαγόταν την εξαφάνιση του δυτικοευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού κράτους πρόνοιας.

Παραγουάη: μια εκπολιτιστική γενοκτονία

Διαβάζοντας κανείς τις κυβερνητικές εφημερίδες αποκομίζει το συμπέρασμα πως στη χώρα μας έγινε ξαφνικά ένα θαύμα. Ολα μπήκαν σε μια τάξη σε χρόνο μηδέν, έχουμε πια ένα συγκροτημένο και στιβαρό κυβερνητικό σχήμα, πλουραλιστικό -από ακραίο ΠΑΣΟΚ μέχρι Ακροδεξιά- και με άφθονα ντοκτορά από καλά ξένα πανεπιστήμια.

Οι αγραβάτωτοι του ΣΥΡΙΖΑ, τώρα πια θεατές της κυβέρνησης, μπορούν να αρκεστούν σε μερικά κακεντρεχή σχόλια. Π.χ. για το γκλαμουράτο κιτς της ορκωμοσίας, το «life style» των κυριών κ.λπ. Γιατί ως αντιπολίτευση θα τα βρουν σκούρα. Θα δουν τη δική τους πολιτική να εφαρμόζεται, με άμεσο και ωμό τρόπο, με νόμο και τάξη. Δηλαδή καταστολή. Και θα περιοριστούν στην επιφάνεια, όχι στην ουσία. Αν κάνουν κριτική επί της ουσίας, θα είναι σαν να κάνουν αντιπολίτευση στο πρόγραμμά τους.

Διαβάζουν οι δεξιές Σαπφώ;

Είναι αλήθεια πως, ενίοτε, οι των ανώτερων τάξεων γυναίκες πρωτοπορούν.

Η Σαπφώ η ποιήτρια, «…Λεσβία εξ Ερεσού, λυρική, γεγονυία κατά την μβ’ Ολυμπιάδα, ότε και Αλκαίος ην και Στησίχορος και Πιττακός..», είναι γνωστό τοις πάσι πως ανήκε στην τάξη των από πάνω. Εκεί, στα ψηλά της κοινωνικής πυραμίδας, και γράμματα έμαθε και ανάμεσα στις γυναίκες της εποχής της διέπρεψε και έμεινε στην ιστορία της ανθρωπότητας να συμβολίζει τη δύναμη της γυναικείας διάνοιας: εκείνη που αναπτύσσεται όταν υπάρχει αυτοδιάθεση στο σώμα και στο πνεύμα, πέρα από κάθε λογής κοινωνικό κομφορμισμό.

Πόση πραγματικότητα αντέχουμε;

Η θέση τού Μαρξ ότι η «η ανθρωπότητα θέτει στον εαυτό της μόνο προβλήματα που μπορεί να επιλύσει» είναι ίσως από τις πλέον παρεξηγημένες και έχει χρησιμοποιηθεί για να αποδείξει ότι ο Γερμανός φιλόσοφος έπεσε έξω, αφού το βασικό πρόβλημα ήδη από την εποχή του, δηλαδή η υπέρβαση του καπιταλισμού, έχει αποδειχτεί δυσεπίλυτο.

Φυσικά, οι «διερμηνείς» και «μεταφραστές» τού Μαρξ παραλείπουν να αναφέρουν τη συνέχεια αυτής της πρότασης: «γιατί, εάν κοιτάξουμε καλύτερα, θα βρούμε πως πάντοτε και το ίδιο το πρόβλημα ξεπηδά μόνο εκεί όπου διαμορφώθηκαν κιόλας οι υλικοί όροι για τη λύση του ή, τουλάχιστον, βρίσκονται στη διαδικασία γένεσής τους».

Δημοκρατία και καπιταλισμός

«Αν οι πολιτικές και οι οικονομικές ελευθερίες είναι αδέλφια, μια ενδεχόμενη αιμομικτική σχέση μεταξύ πλούτου και εξουσίας μπορεί να εξελιχθεί σε θανάσιμη απειλή για τη δημοκρατία. Αν η οικονομική ισχύς μπορεί εύκολα να μετατρέπεται σε πολιτική ισχύ, τότε ο κίνδυνος για κάθε είδους διαφθορά διπλασιάζεται. Συχνά ο πλούτος και η πολιτική εξουσία συγκεντρώνονται στα ίδια χέρια, με αποτέλεσμα οι λίγοι πλούσιοι και ισχυροί να διατηρούν -ή και να ενισχύουν- τον έλεγχό τους επί των πολλών» (Αλ Γκορ).