Ο ιστορικός Ρότζερ Έκιρχ, βρέθηκα μετά από μία σειρά τυχαίων γεγονότων να ερευνά ένα θέμα, το οποίο ίσως δεν αποτέλεσε ποτέ ξανά αντικείμενο debate μεταξύ των συναδέλφων του: το πώς κοιμούνταν οι άνθρωποι τον Μεσαίωνα και τα αρχαία χρόνια. Και αυτό γατί όλοι νόμιζαν ότι γνώριζαν, ότι είναι ένα ακόμη ένστικτο του ανθρώπου.
Ο ύπνος πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση
Σύμφωνα με όσα αναφέρει το site του BBC, τον 17ο αιώνα, μια νύχτα ύπνου πήγαινε κάπως έτσι:
Από τις 21:00 έως τις 23:00, όσοι είχαν την τύχη να έχουν κάποια ελάχιστα χρήματα, άρχιζαν να ξαπλώνουν πάνω σε στρώματα γεμισμένα με άχυρο ή κουρέλια -ή φτερά, αν ήταν πλούσιοι-, προκειμένου να κοιμηθούν για μερικές ώρες. Τα πιο χαμηλά στρώματα βέβαια, οι φτωχοί, πιο συχνά θα έπρεπε να αρκεστούν να ξαπλώνουν πάνω σε διάσπαρτα αγριόχορτα ή ακόμα και στο γυμνό χώμα, πιθανότατα και χωρίς κουβέρτα.
Εκείνη την εποχή, οι περισσότεροι άνθρωποι κοιμόνταν σε κοινόχρηστους χώρους, δεν υπήρχε το “ο καθένας στο δωμάτιο του” και συχνά βρίσκονταν στριμωγμένοι πάνω σε μια ποικιλία από κοριούς, ψύλλους, ψείρες, και διάφορα μέλη της οικογένειας, υπηρέτες ή ακόμη και εντελώς ξένους -στην περίπτωση που ταξίδευαν.
Για να ελαχιστοποιηθεί, λοιπόν, η πιθανότητα οποιασδήποτε άβολης στιγμής, ο ύπνος περιλάμβανε μια σειρά από “αυστηρές κοινωνικές συμβάσεις”, όπως η αποφυγή της σωματικής επαφής ή το να κουνιέσαι πολύ, και υπήρχαν και καθορισμένες θέσεις ύπνου.
Για παράδειγμα, τα κορίτσια συνήθως ξάπλωναν στη μία πλευρά του κρεβατιού, με το μεγαλύτερο σε ηλικία πλησιέστερα στον τοίχο, ακολουθούμενα από τη μητέρα και τον πατέρα, μετά τα αρσενικά παιδιά -και πάλι κατά ηλικία- και τέλος τα μέλη που δεν άνηκαν στην οικογένεια.
Λίγες ώρες αργότερα, οι άνθρωποι θα άρχιζαν να σηκώνονται από αυτόν τον αρχικό υπνάκο. Τώρα θα έμεναν ξύπνιοι από τις 11:00 έως τη 01:00 συνήθως, ανάλογα πάντα με την ώρα που πήγαιναν για ύπνο. Και το ξύπνημά τους δεν το προκαλούσε κάποιος θόρυβος ή κάτι άλλο που συνέβαινε μέσα στη νύχτα -και ούτε φυσικά κάποιο ξυπνητήρι που προφανώς δεν είχε ακόμη εφευρεθεί. Αντίθετα, το ξύπνημα γινόταν με εντελώς φυσικό τρόπο, όπως συμβαίνει σήμερα με εμάς κάθε πρωί.
Η περίοδος “αγρύπνιας” που θα ακολουθούσε ήταν γνωστή ως “βάρδια” -και ήταν μια εκπληκτικά χρήσιμη ευκαιρία για γίνουν διάφορα πράγματα. Απ’ το να ρίξουν ξύλα στη φωτιά ή να πάρουν κάποιο φάρμακο μέχρι και πιο σοβαρές δουλειές, όπως ήταν το μπάλωμα ή να ελέγξουν τα ζώα τους στο μαντρί.
Η “βάρδια” όμως ήταν και μια καλή ώρα για την άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων. Για τους χριστιανούς, υπήρχαν περίπλοκες προσευχές που έπρεπε να ολοκληρωθούν, με κάποιες να είναι φτιαγμένες κατά τέτοιον τρόπο ώστε να επιβάλλεται να ολοκληρωθούν σ’ αυτό το χρονικό διάστημα.
Αλλά πάνω απ 'όλα, η “βάρδια” ήταν χρήσιμη για κοινωνικές συναναστροφές -και προφανώς κα για σεξ.
Οι άνθρωποι πολύ συχνά απλώς έμεναν στο κρεβάτι και συζητούσαν. Και εκείνες τις παράξενες μικρές ώρες, οι σύντροφοι μπορούσαν να κάνουν μία μικρή κουβέντα σε ένα πιο ανεπίσημο ας το πούμε ύφος, πράγμα που ήταν δύσκολο να επιτευχθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Και βέβαια, για όσα ζευγάρια είχαν το προνόμιο για εκείνα τα χρόνια να κοιμούνται ξεχωριστά από τους υπόλοιπους, ήταν ένα αρκετά βολικό διάστημα για να μοιραστούν λίγη σωματική οικειότητα.
Σκέψου ότι αν είχαν μια κουραστική μέρα χειρωνακτικής εργασίας -που συνήθως είχαν-, ο πρώτος ύπνος τους βοηθούσε να ανακτήσουν λίγο τις δυνάμεις τους πριν προχωρήσουν στη σεξουαλική επαφή.
Ό, τι και αν είχαν κάνει σε αυτό το δίωρο διάλειμμα απ’ τον ύπνο, το επόμενο βήμα τους ήταν να επιστρέψουν στο κρεβάτι και να κοιμηθούν μέχρι την αυγή ή και μέχρι το πρωί. Αυτό θεωρούταν ως ο “πρωινός ύπνος”.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ρότζερ Έκιρχ, υπάρχουν αναφορές σε αυτό διπλό σύστημα ύπνου καθ’ όλη την κλασική εποχή, πράγμα που σημαίνει ότι ήταν ήδη κάτι κοινό από τότε. Μπορεί κανείς να βρει αναφορές σε έργα επιφανών μορφών όπως του Πλούταρχου (από τον πρώτο αιώνα μ.Χ.), του Παυσανία (από τον δεύτερο αιώνα μ.Χ.), του Ρωμαίου ιστορικού Λίβιου και του ποιητή, Βιργίλιου.
Αργότερα, την πρακτική αυτήν την ασπάστηκαν και οι χριστιανοί, οι οποίοι είδαν αμέσως τις δυνατότητες που προσέφερε η “βάρδια” ως διάστημα για την απαγγελία ψαλμών και εξομολογήσεων. Τον έκτο αιώνα μ.Χ. μάλιστα, ο Άγιος Βενέδικτος ζήτησε από τους μοναχούς να σηκώνονται τα μεσάνυχτα για αυτές τις δραστηριότητες, με την ιδέα τελικά να εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη και να περνάει σταδιακά και μαζικά, και στους απλούς ανθρώπους.
Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν ήταν τα μόνα θηλαστικά που ανακάλυψαν τα οφέλη της διαίρεσης του ύπνου. Αυτή η συνήθεια είναι ευρέως διαδεδομένη στη φύση, με πολλά είδη να ξεκουράζονται ανάμεσα σε δύο διαφορετικά διαστήματα ή και περισσότερα. Αυτή η συνήθεια τα βοηθά να παραμείνουν δραστήρια τις πιο ωφέλιμες ώρες της ημέρας, τότε που είναι πιο πιθανό να βρουν φαγητό, αποφεύγοντας να καταλήξουν και οι ίδιοι το σνακ κάποιου άλλου ζώου.
Ένα παράδειγμα είναι ο λεμούριος, που ξυπνά και τη μέρα και τη νύχτα. Αυτά τα εμβληματικά ζώα της Μαδαγασκάρης έχουν εντυπωσιακά παρόμοια πρότυπα ύπνου με τους ανθρώπους της προβιομηχανικής εποχής.
Και αν ο διπλός ύπνος είναι κάτι φυσιολογικό για τους λεμούριους, τότε αυτό μας κάνει να αναρωτιόμαστε: μήπως εξελιχθήκαμε κατά αυτόν τον τρόπο κι εμείς, προγραμματισμένοι να κοιμόμαστε έτσι;
Πειράματα ύπνου
Στις αρχές του 1990, 15 άνθρωποι που πήραν μέρος σε ένα πείραμα του Τόμας Βερ, ενός επιστήμονα εξειδικευμένου στον ύπνο, κατόρθωσαν μετά από μερικές βδομάδες να κοιμούνται κι εκείνοι με διάλειμμα στον ύπνο τους. Το θέμα είναι ότι εδώ το κατάφεραν, ακολουθώντας τη μέθοδό του, και κατόρθωσαν ο διφασικός ύπνος να τους βγει εντελώς φυσιολογικά, χωρίς να κάνει κακό στον οργανισμό τους. Επαναπρογραμματίστηκαν πλήρως και κοιμόνταν σαν άνθρωποι του Μεσαίωνα.
Οι μετρήσεις της μελατονίνης, της ορμόνης που παράγεται κατά τον ύπνο, έδειξαν ότι οι κιρκάδιοι ρυθμοί τους είχαν επίσης προσαρμοστεί, με αποτέλεσμα ο ύπνος τους να αλλάξει σε βιολογικό επίπεδο. Με λίγα λόγια, ο Βερ είχε επανεφεύρει τον διφασικό ύπνο για τους ανθρώπους μετά από αιώνες.
Ποια ήταν, λοιπόν, η αιτία που ο άνθρωπος σταμάτησε να κοιμάται κατ’ αυτόν τον τρόπο; Η απάντηση είναι απλή και λέγεται “Βιομηχανική Επανάσταση”.
“Ο τεχνητός φωτισμός έγινε πιο διαδεδομένος και πιο ισχυρός”, λέει ο Έκιρχ, “αρχικά με λάμπες φωταερίου, πχ στου δρόμους του Λονδίνου, ενώ προς το τέλος του αιώνα επικράτησε οριστικά ο ηλεκτρικός φωτισμός. Και εκτός από την αλλαγή των κιρκάδιων ρυθμών των ανθρώπων, ο τεχνητός φωτισμός επέτρεπε φυσικά στους ανθρώπους να παραμένουν ξύπνιοι και αφού πέσει το σκοτάδι".
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν πήγαιναν πια για ύπνο στις 21:00, συνέχιζαν να πρέπει να ξυπνήσουν την ίδια ώρα το πρωί -έτσι η ανάπαυσή τους περικόπηκε. Ο Έκιρχ πιστεύει ότι αυτό έκανε τον ύπνο τους πιο βαθύ, επειδή αναγκάστηκαν να τον συμπιέσουν.
Εκτός από την αλλαγή των κιρκάδιων ρυθμών του πληθυσμού, ο τεχνητός φωτισμός επέκτεινε τον πρώτο ύπνο και μείωσε τον δεύτερο.
Ακόμα κι αν ο τεχνητός φωτισμός δεν έφταιγε πλήρως, μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φάσεων του ύπνου είχε εξαφανιστεί εντελώς. Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν είχε αλλάξει απλώς την τεχνολογία μας, αλλά και τη βιολογία μας.
Άλλο ένα άγχος του σύγχρονου ανθρώπου
Μια σημαντική παρενέργεια της αλλαγής αυτής ως προς τις συνήθειες του ύπνου ήταν και η αλλαγή των ανθρώπων στο πώς τον αντιμετωπίζουν. Πρώτον, αρχίσαμε πολύ γρήγορα να λέμε “θα έπρεπε να ντρέπεσαι” σε όσους κοιμούνται παραπάνω απ’ το “κανονικό” και ταυτόχρονα αναπτύξαμε μια προκατάληψη μεταξύ του πολύ πρωινού ξυπνήματος και της παραγωγικότητας.
Ωστόσο, προτού αυτή η νέα διαπίστωση σε κάνει να πετάξεις τις λάμπες σου απ’ το παράθυρο ή ακόμα χειρότερα να βάζεις ξυπνητήρι μέσα στη νύχτα, σκέψου ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν συνεπάγεται και με χειρότερο ύπνο.
Παρά τις ιατρικές ειδήσεις που εμφανίζονται κατά καιρούς και μιλούν για εκτεταμένα προβλήματα ύπνου στον γενικό πληθυσμό, ο Έκιρχ υποστηρίζει ότι ο 21ος αιώνας είναι στην πραγματικότητα η “χρυσή εποχή του ύπνου”. Μία εποχή όπου οι περισσότεροι από μας -τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο- δεν χρειάζεται πλέον να ανησυχούμε -ιδιαίτερα- μήπως δολοφονηθούμε στον ύπνο μας, μας φάνε οι ψείρες ή κοιμηθούμε πλάι πλάι με ένα μάτσο αγνώστους.
Μπορεί ο συνεχόμενος ύπνος να μην είναι ο φυσιολογικός -ιστορικά τουλάχιστον, σύμφωνα με όσα είδαμε-, αλλά σκεφτείτε πόσα έχουμε κερδίσει με τη σύγχρονη υγιεινή ή με τα εργονομικά στρώματα. Και επειδή πια ο κόσμος έχει αλλάξει ανεπιστρεπτί, καλά θα κάνουμε να τα εκτιμήσουμε όλα αυτά και να συνεχίσουμε τις συνήθειες που ήδη βιολογικά έχουμε αποκτήσει.
Κώστας Μανιάτης
Πηγή: news247.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου